Phong cách "Chí Phèo"
và văn hoá phản biện
Phạm Hoài Huấn
- 21-04-2011
03:42:19 PM
VanVN.Net - Nếu nhìn nhận một cách nghiêm
túc, chúng ta có quá nhiều "chuyên gia" trong nhiều lĩnh vực. Kết quả
là, người ta cứ nghĩ chỉ cần nói ngược lại những điều nhà nước nói, những quyết
sách lớn có nghĩa là phản biện, có nghĩa là "sành sỏi". Một loạt chủ
nhân các blog đã gặp quá nhiều rắc rối về mặt pháp luật vì lí do này…
Đẽo cày giữa đường
Cùng một sự kiện,
một hiện tượng đôi khi có thể có các góc nhìn khác nhau. Chuyện một anh nông
dân ra giữa đường ngồi đẽo cày. Nhiều người qua lại. Có nhiều ý kiến khác nhau
về việc làm của anh. Anh đẽo được một lúc thì một người đi qua
chê: "Bác đẽo thế không phải rồi, bác đẽo to quá", anh nông dân
nghe thấy có lý bèn làm theo.
Anh làm được một
lúc lại có một người đi qua bảo "Bác đẽo thế này không cày được
đâu,cái đầu cày bác làm to quá...." Anh nông dân nghe có lý hơn, lại chỉnh sửa theo lời khuyên. Đẽo được một lúc
lại một người đi qua nói"Bác
đẽo thế không ổn rồi,cái cày bác làm dài quá không thuận tay", anh nông dân nghe lại có lý hơn, lại chỉnh sửa theo.
Và cuối cùng hết ngày hôm đấy anh nông dân chỉ còn một khúc gỗ nhỏ, anh không
còn cơ hội để đẽo cái cày theo ý mình nữa, cây gỗ quý đã thành một đống củi
vụn. Anh buồn lắm nhưng cuối cùng anh đã hiểu "Làm việc gì cũng vậy, mình phải có chính kiến
của mình và kiên trì với một con đường đã chọn"
Tư duy phản biện
Tác giả không có ý
làm méo mó đi ý nghĩa của từ phản biện. Do vậy xin bạn hiểu từ phản biện theo đúng nguyên
nghĩa của nó.
Phản biện là một
việc làm cần thiết. Đặc biệt trong bối cảnh xây dựng đất nước thời hội nhập tư
duy phản biện càng trở nên quan trọng trước những thông tin đa chiều và trước
những sự kiện mà đôi khi cái giá phải trả cho các quyết định sai lầm là không
thể tưởng tượng được.
Việc phản biện được
nhìn nhận từ hai phía: Từ phía người tiếp nhận ý kiến phản biện và người phản
biện. Người tiếp nhận ý kiến phản biện phải có được cái nhìn rộng mở, bao dung.
Có phải vì thế mà Mác đã từng nói "cái mới là hợp qui luật nhưng cũng là
cái xuất hiện sau, yếu thế.....".
Phải chấp nhận cái mới nếu cái mới này đúng.
Trong trường hợp
người tiếp nhận ý kiến phản biện là người tôn thờ tư duy "nhất thắng, nhì
hòa, không chịu thua" thì phản biện chỉ là là những tô điểm cho một nền
dân chủ hình thức.
Mặt khác nếu người
tiếp nhận phản biện không có được một sự vững vàng về mặt lập trường cùng với
một nền tảng kiến thức tốt trong lĩnh vực mà người này đang đảm nhận, e rằng
tình trạng phân vân theo tư duy "đẽo cày giữa đường" không phải là
không có khả năng xảy ra.
Đôi khi người ta
chỉ nhìn nhận phản biện ở góc độ của người tiếp nhận ý kiến phản biện mà quên mất
đi nguồn gốc của phản biện đến từ đâu. Trên thực tế, người ta có thể thấy những
lời than trách đại loại như: phi dân chủ, dân chủ hình thức, không thể hiện
được ý chí của người dân....khi ý kiến phản biện không được đoái hoài.
Trở lại với câu
chuyện đẽo cày giữa đường. Người ta thấy, nếu anh nông dân kia có một kiến thức
nhất định về việc đẽo cày và những "quân sư" cũng là người giỏi về
việc này. Chúng ta có quyền kì vọng và hoàn toàn có cơ sở để kì vọng sẽ có một
cái cày hoàn mỹ. Nhưng chuyện gì xảy ra nếu những người "quân sư"
hoàn toàn không biết gì về việc đẽo cày? Hoặc cũng có thể những người này mang
trong mình một toan tính đầy nhẫn tâm "phá cho bõ ghét"?
Tự do ngôn luận và hư danh thế giới ảo
Một trong những
quyền được thừa nhận rộng rãi và hầu như không có nhiều tranh cãi trong một xã
hội dân chủ là quyền tự do ngôn luận. Tự do ngôn luận là việc một người được tự
do bày tỏ quan điểm của mình một cách công khai mà không bị (hoặc lo sợ) những
chế tài bất lợi từ phía nhà nước.
Tuy vậy, cũng cần
phải làm rõ, quyền tự do này có những giới hạn nào không? Chữ tự do có thể được hình dung một cách dí dỏm qua câu chuyện
vui như sau:
Ông A có một con gà
trống. Luật pháp thừa nhận ông là chủ sở hữu của con gà, ông có toàn quyền, nói
cách khác là tự do trong các hành xử với con gà. Muốn nuôi cho vui, nuôi làm gà
đá thậm chí là.... làm thịt con gà. Quyền này được pháp luật tôn trọng và bảo
vệ. Nhưng vấn đề rắc rối là cứ 3h sáng con gà lại quay đầu sang nhà hàng xóm
gáy làm cho hàng xóm không ngủ được.
Nếu bạn là người
hàng xóm, bạn sẽ hành xử như thế nào? Lúc đó bạn có còn vui với con gà thuộc
quyền sở hữu của ông A hay không? Do đó, quyền tự do, trong trường hợp chúng ta
đang bàn là tự do ngôn luận, được nhìn nhận trong tương quan với quyền lợi của
người khác.
Việc thực hiện
quyền này thế nào là tùy bạn. Nhưng nếu việc hành xử này làm ảnh hưởng đến
quyền lợi của người khác thì giới hạn quyền tự do của bạn được dựng lên.
Đôi khi, có thể
thấy có nhiều quyết sách lớn không đạt được sự đồng thuận (tất cả mọi người) từ
người dân. Điều này cũng hoàn toàn dễ hiểu bởi trong bối cảnh tồn tại nhiều
nhóm lợi ích khác nhau, thậm chí đối lập nhau thì việc đưa ra một giải pháp
nhằm làm hài lòng tất cả các nhóm lợi ích hầu như là một điều không thể.
Điều này không chỉ
là bình thường ở Việt nam mà là điều rất đỗi bình thường ở bất kì quốc gia nào
khác trên thế giới. Trong trường hợp ý kiến phản biện không được chấp thuận,
chắc hẳn tâm lí không hài lòng âu cũng là chuyện bình thường nếu xét trong bối
cảnh qui luật tâm lí.
Nhưng đâu đó vẫn
tồn tại ý tưởng rằng việc phản biện không hề có tác dụng tích cực. Từ đó, dẫn
đến cách hành xử theo phong cách "Chí Phèo" trong hoạt động phản
biện.
Dạo một vòng qua
các diễn đàn, những trang cá nhân những lời "phản bác" càng đao to
búa lớn càng nhận được sự ủng hộ nhiệt lệ của cộng đồng cư dân mạng. Chính
"hào quang" từ những comment (bình luận) kia đã làm cho tác giả những
"phản bác" lâng lâng bay bổng mà quên mất mình đang dần bước ra khỏi
ranh giới của quyền tự do ngôn luận mất rồi.
Kết quả là những
người này bị tuýt còi. Càng có thêm "tư liệu" cho những người theo
trường phái "phản bác" đại loại như "nói không đúng đối tượng
nên bị xử lí..."
Nếu nhìn nhận một
cách nghiêm túc, chúng ta có quá nhiều "chuyên gia" trong nhiều lĩnh
vực. Kết quả là, người ta cứ nghĩ chỉ cần nói ngược lại những điều nhà nước
nói, những quyết sách lớn có nghĩa là phản biện, có nghĩa là "sành
sỏi". Một loạt chủ nhân các blog đã gặp quá nhiều rắc rối về mặt pháp luật
vì lí do này. Hào quang của thế giới ảo mới ghê gớm làm sao.
Nhìn nhận lại
Hoạt động phản biện
nói riêng và tự do ngôn luận nói chung là một quyền năng được ghi nhận trong
một xã hội dân chủ. Để hoạt động phản biện có hiệu quả, trước hết giới cầm
quyền phải chấp nhận việc phản biện.
Nhưng mặt khác, để
hoạt động phản biện thực sự là một hoạt động có ý nghĩa, bản thân người phản
biện phải là người am hiểu về vấn đề đang phản biện. Trong trường hợp những lời
phản bác (í quên phản biện chứ!) chỉ là một trò chơi chơi nổi nhằm tạo hư danh
trên cộng đồng mạng thì vấn đề đã khác đi rồi.
(Nguồn:
Tuần VN)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét